De term federatie kan duiden op een staatsvorm of op een samenwerkingsverband van private organisaties. Kenmerk van de federatieve vorm is dat er geen centraal gezag is, dat wil zeggen dat de deelnemende staten of organisaties een relatief grote zelfstandigheid behouden. In de RK Kerk duidt een federatie op een samenwerkingsverband van parochies. Het kerkelijk recht kent het dekenaat als federatief verband, zoals geregeld in canon 374.2 CIC: 'Om de pastorale zorg door gemeenschappelijk handelen te behartigen, kunnen meerdere parochies verbonden worden in bijzondere groeperingen, zoals daar zijn dekenaten'. Dit is in Nederland echter niet de vorm waarin federaties zijn gegoten.
Samenwerkingsovereenkomst
Waar parochies in een federatie samenwerken, gebeurt dat op basis van een samenwerkingsovereenkomst. Parochies kunnen met elkaar een overeenkomst sluiten. In de samenwerkingsovereenkomst wordt de doelstelling van de samenwerking beschreven, en een structuur waarin die samenwerking wordt gegoten. Onderdeel daarvan zijn in het algemeen een stuurgroep en een besturenoverleg. Jaarlijks wordt een begroting gemaakt om de gezamenlijk te dragen kosten om te slaan over de deelnemende parochies. Kosten betreffen vaak de honorering van pastorale beroepskrachten, parochies kunnen besluiten om meer kosten te delen. De samenwerkingsovereenkomst dient op grond van het kerkelijk recht goedgekeurd te worden door de bisschop.
De samenwerkingsovereenkomst kan ook in een notariële akte worden opgenomen, in dat geval ontstaat een vereniging naar Nederlands recht. Deze vereniging dient ingeschreven te worden bij de Kamer van Koophandel, en op deze vereniging is het Nederlands recht van toepassing. In plaats van een stuurgroep is sprake van een bestuur, de parochies vormen samen een ledenvergadering. In de ledenvergadering wordt bepaald in hoeverre men samenwerkt, en daartoe wordt jaarlijiks een begroting vastgesteld. Deze vorm van samenwerking zou men ook een interparochiële vereniging kunnen noemen.
Voor parochies geldt het Algemeen Reglement voor het bestuur van een parochie. In dit reglement is voorzien in allerlei regelingen die de parochie betreffen, intern en in relatie tot derden, inclusief de bisschop. Op het moment dat de parochie deel uitmaakt van een federatie in de vorm van een vereniging, rijst de vraag aan welke regime de parochie primair gebonden is: aan dat van het kerkelijk recht (het Algemeen Reglement) of van het Nederlands recht (boek 2 van het Burgerlijk Wetboek, inzake verenigingen). Het bestuur van de parochie dient het belang van die rechtspersoon en opereert binnen de regels van het kerkelijk recht. Tegelijkertijd kan het bestuur de parochie via besluitvorming in de federatie/vereniging zodanig binden dat dit primaire uitganspunt niet meer onverkort geldt of kan gelden.
