Wat is het bewustzijn? Waarnaar verwijs ik als ik de term "ik" gebruik? Wat dienen we onder het onbewuste te verstaan? Dekken de termen "psychisch" en "bewust" elkaar? Dit soort vragen analyseert Sartre in zijn vroege opstel uit 1934, te Berlijn geschreven en twee jaar later gepubliceerd. Een van zijn belangrijkste conclusies luidt: het ik woont niet in het bewustzijn. Niet het ik bewerkstelligt de eenheid van bewustzijn, en van de persoon, maar een onpersoonlijk bewustzijn maakt het ik mogelijk. Het ik is een ding dat door het bewustzijn wordt gemaakt. Op fascinerende wijze laat Sartre zien hoe deze kennis-theoretische stellingname - die blijkens het gesprek met de vertaler in 1976 door maatschappelijke factoren van destijds sterk is bepaald - de basis kan vormen voor een in zijn ogen positieve moraal en politiek, vrij van machtsfactoren.

(NBD|Biblion recensie, Drs. M.J.I. Bos)