Sam Janse, Huwen binnen de deur: Over de deugd van de endogamie, in: Interpretatie 18,3 (2010), p. 7-9

In het Midden-Oosten wordt trouwen binnen de familie als ideaal gezien. De auteur bespreekt het apocriefe Tobit als voorbeeld waarin het endogame huwelijk wordt gepropageerd en zoekt naar een verklaring hiervoor, eerst in Deuteronomium 25:5-10 en daarna in Numeri 27:1-11 en 36:1-12.

 

Eerste twee alinea's

We kennen het in het Midden-Oosten en ook in emigrantenfamilies in het Westen: het huwelijk tussen neef en nicht. En dan niet omdat de geliefden zo zielsveel van elkaar houden en de minder gewenste familierelatie op de koop toenemen, maar als ideaal. Bij zo’n huwelijk weet de bruidegom wat voor vlees hij straks in de kuip heeft en de echtgenoten kennen de levenssfeer waaruit de ander komt, zodat een bestendige huwelijksrelatie verwacht mag worden. Bovendien worden de familiebanden versterkt. We spreken hier van een endogaam huwelijk, een huwelijk binnen de grenzen van de familie, in tegenstelling tot een exogaam huwelijk zoals dat in het Westen regel en ideaal is.

 

Er is een apocrief bijbelboek dat het endogame huwelijk propageert: Tobit. We zullen de gegevens inventariseren en proberen te verklaren. In 1:9 introduceert Tobit zichzelf en noemt als een van zijn deugden dat hij met een vrouw uit zijn eigen familie is getrouwd In 3:15 klaagt Sara dat er in haar hele familie niemand meer overgebleven is om met haar te trouwen. Bij het begin van de reis die Tobias maakt, geeft zijn vader hem nog wijze levenslessen mee, onder andere: trouw met een vrouw uit de stam van je vader (4:12; vgl. 4:13). Onderweg naar Medië beveelt de engel Rafaël Sara aan zijn jonge reisgenoot aan: ‘Jij bent haar van iedereen het naast verwant’ (6:12 nbv). Als Tobias hoort dat Sara familie van zijn vader is, vat hij onmiddellijk liefde voor haar op. Deze laatste verbinding is voor westerlingen niet geheel te volgen en zeker niet na te volgen, maar we zijn hier ook in een andere cultuursfeer. Ook Raguël, de vader van Sara, erkent dat Tobias familie is en daarom de ideale huwelijkskandidaat voor zijn dochter (7:10).

Deze voorkeur is niet tot het boek Tobit beperkt. In Judit vinden we hetzelfde, zij het minder uitgewerkt (8:2; 16:24). En in Tobit wordt verwezen naar de oervaders Noach, Abraham, Isaak en Jakob die ook endogaam huwden (4:12). Van de laatste drie wordt dat inderdaad in Genesis geboekstaafd en dat betekent dat dit huwelijk goede papieren in het Oude Testament heeft. Het boek Jubileeën weet trouwens ook van Noach te vertellen dat hij met zijn nicht trouwde (4:33).