Kerkelijk recht is het samenstel van regels dat door een kerkgenootschap wordt geformuleerd op basis van religieuze regels en opvattingen. Kerkgenootschappen achten deze heilig, want bepaald door God. Kerkelijke experts inzake kerkelijk recht zijn dan ook meestal geen juristen maar theologen en een van de meer basale vragen die gesteld wordt is of er bij kerkelijk recht sprake is van recht of van theologie. De juridische inrichting van een kerkgenootschap hangt nauw samen met opvattingen over leiderschap en autoriteit, die weer zijn gebaseerd op religieuze opvattingen. Het gaat bij juridische regels niet alleen maar om regels, omdat aan de hele structuur een religieus gehalte wordt toegekend. De inrichting van de organisatie zelf is onderwerp van geloof en dit bepaalt de juridische discussie. Binnen kerkgenootschappen heerst in het algemeen de opvatting dat civiele juristen (zij die Nederlands recht hebben gestudeerd) op grond van hun gebrek aan kennis van de religieuze achtergrond van de regels eigenlijk niet geschikt zijn om iets over de kerkelijke regels te kunnen zeggen. De vermenging van recht en theologie is sterk zichtbaar in de RK Kerk, ook in de andere kerkgenootschappen komt men dit echter tegen.
Het terugbrengen van juridische regels tot religieuze opvattingen is in die zin lastig dat ze daarmee – althans voor juristen – niet meer begrijpelijk of toe te passen zijn. Zeker als de discussie niet alleen intern gevoerd wordt, maar bijvoorbeeld voor een burgerlijke rechter of in een ander maatschappelijk verband, kan dit tot een bepaalde vorm van communicatiestoornis leiden. Dit heeft vaak onbegrip ten aanzien van de kerkelijke regels tot gevolg, waardoor ze nogal eens terzijde worden geschoven als iets van een andere tijd en orde. Dit is niet terecht. Tegelijkertijd is het van belang dat kerkgenootschappen erkennen dat recht, hoewel gefundeerd in de theologie, iets anders is dan theologie en dat elk domein een eigen waarde heeft. Juridische regels, ook wanneer zij zijn gebaseerd op en geïnspireerd door een religieuze achtergrond, zijn en blijven juridische regels.
Het canoniek recht is het kerkrecht dat door de RK Kerk, wordt vastgelegd, onder meer in het Wetboek van Kerkelijk recht, de Codex Iuris Canonici, en zoals dat wordt toegepast in de kerkelijke rechtbanken. Het is gebaseerd op de Bijbel, de apostolische traditie, de geschriften van de kerkvaders, de bevindingen van kerkleraren en wetten, decreten en instructies die door pausen en de Romeinse curie in de loop der tijden zijn uitgevaardigd. Voor de RK Kerk is dit geheel vastgelegd in het wetboek van canoniek recht in 1983. Niet alleen in de RK Kerk, ook in de Anglicaanse Kerk en in de Orthodoxe Kerk spreekt men van canoniek recht. In de Protestantse Kerk spreekt men over de kerkorde.
Goddelijk recht
Kerkelijk recht noch canoniek recht is hetzelfde als goddelijk recht: recht of wetten waarvan men meent dat ze ingegeven zijn door een godheid. Dit is een vorm van recht die niet door mensen kan worden veranderd. Een voorbeeld van goddelijk recht waren de Tien Geboden die God aan Mozes heeft gegeven. Het canoniek recht kent wel de meest uitgewerkte versie van goddelijk recht (ius divinum), dat wordt opgedeeld in positief recht (ius divinum positivum) en natuurrecht (ius divinum naturale).
Positief recht
Het recht dat op een bepaald tijdstip en op een bepaalde plaats geldt, wordt het positief recht genoemd, of ook wel het vigerend recht of objectieve recht. Dit is het recht dat is te vinden in wetboeken en andere regelgeving. Positief recht wordt langs een bepaalde weg opgesteld, door de gemeenschap erkend en door de overheid gehandhaafd. Dit maakt het anders dan natuurrecht en ook anders dan wat een individu idealiter onder recht verstaat.
Positief recht heeft op zich nog niets met rechtvaardigheid of eerlijkheid te maken. Het is niet meer en niet minder dan het recht dat op enig moment geldend is.
Natuurrecht
Natuurrecht verschilt in die zin van positief recht dat het wordt beschouwd als te zijn van nature gegeven. Dit recht is niet aan tijd en plaats gebonden maar aan een natuurlijke orde, waardoor het ook op een hoger plan staat dan andere vormen van recht. Natuurrecht is niet gebonden aan de wil van een overheid, maar moet worden afgeleid uit de natuurlijke ordening. De vraag is al eeuwenlang hoe men natuurrecht kan kennen of vaststellen. Is er sprake van een immanente redelijkheid van de wereld, een scheppingsplan van God of betekent het bestaan van regelmaat in de verschijnselen iets? In het natuurrecht is de de grondgedachte dat de mens onafhankelijk is in een bestaande ordening in de wereld, die door redenering kan worden vastgesteld.
