Lucepedia

Digitale theologische encyclopedie

Verantwoordelijke redacteur dossier: Alexis Szejnoga
Dossiers » Lucas, het evangelie volgens » introductie » Evangelie volgens Lucas

Evangelie volgens Lucas

Het evangelie volgens Lucas behoort tot de zogenaamde synoptische evangeliën. Van de 1151 verzen zijn er slechts 544 uniek; de overige verzen worden gedeeld met het evangelie volgens Marcus, het evangelie volgens Matteüs, of beide. Een verklaring hiervoor biedt de 'twee bronnen' theorie die ervan uitgaat dat zowel het evangelie volgens Matteüs als het evangelie volgens Lucas zijn gebaseerd op het evangelie volgens Marcus en een tweede, tot op heden onbekende bron, die Q wordt genoemd (naar het Duitse Quelle). Kenmerkend voor het evangelie volgens Lucas is de aandacht voor de geboorte van Jezus, het belang van armen, vrouwen en de Heilige Geest, en de tekstuele overlap met de brieven van Paulus. Tevens is men tegenwoordig van mening dat het evangelie volgens Lucas en de Handelingen van de apostelen van de hand van dezelfde auteur zijn en dat deze werken eerder als een eenheid dan als twee afzonderlijke werken moeten worden gezien. Men spreekt in deze context dan ook van het 'Lucaanse dubbelwerk'.

Auteurschap en datering

Het evangelie volgens Lucas en het Bijbelboek Handelingen van de apostelen worden aan dezelfde auteur toegeschreven. Dit is aannemelijk vanwege overeenkomsten in stijl, structuur en woordgebruik, maar ook vanwege intertekstuele aanwijzingen. Zo openen zowel Handelingen als het evangelie volgens Lucas met een groet aan een zekere Teofilus, en verwijst de auteur in Hnd 1:1 naar ‘mijn eerste boek’, waarmee hij zijn evangelie bedoelt. Men gaat er dus van uit dat deze twee Bijbelboeken allebei van de hand van Lucas zijn die naar alle waarschijnlijkheid een arts uit het gezelschap van de apostel Paulus was. Vanwege de kennis van de Hellenistische cultuur die de auteur tentoon spreidt, en zijn veelvuldig gebruik van Hellenistische stijlfiguren, gaat men ervan uit dat deze een Griekse christen uit Antiochië in Syrië was. Uit het Lucaanse dubbelwerk blijkt echter ook dat de auteur een gedegen kennis van het Oude Testament bezat, alsmede van joodse gebruiken en tradities, en van Semitisch woord- en stijlgebruik. Vanwege dit laatste wordt ook wel eens de mogelijkheid geopperd dat de schrijver van het Lucaanse dubbelwerk een academisch gevormde jood was die zich evenwel buiten Judea gevestigd had. Voor wat betreft de datering van het evangelie volgens Lucas wordt het waarschijnlijk geacht dat het geschreven werd rond het jaartal 80 na Christus.

Plaats binnen het Nieuwe Testament

Het evangelie volgens Lucas behoort tot de zogenaamde synoptische evangeliën. De synoptische evangeliën worden zo genoemd omdat zij een grote onderlinge samenhang vertonen: verscheidene passages komen in alle drie de synoptische evangeliën voor, soms zelf in exact dezelfde bewoordingen, andere passages worden door twee van de drie evangeliën gedeeld. Ook zijn er overeenkomsten in structuur en gebeurtenissen die verhaald worden. Van alle drie de synoptische evangeliën is slechts een klein gedeelte uniek. Over het algemeen wordt aangenomen dat het evangelie volgens Marcus het oudste is, en dat de schrijvers van de evangeliën van Lucas en Matteüs bekend waren met het evangelie volgens Marcus. Ook delen deze twee laatstgenoemde evangeliën passages die niet in het evangelie volgens Marcus voorkomen. Dit heeft tot de theorie geleid dat er nog een (onbekende) bron moet zijn geweest die aan beide auteurs bekend was. Deze tot nog toe niet ontdekte bron wordt aangeduid met de letter Q (van het Duitse Quelle).
 
Het evangelie volgens Lucas deelt 41% met zowel Marcus als Matteüs, 23% alleen met Matteüs en slechts 1% alleen met Marcus. De overige 35% is uniek voor het evangelie volgens Lucas, het hoogste percentage uniek materiaal van alle synoptische evangeliën. Het evangelie volgens Lucas is in de canonieke volgorde van het Nieuwe Testament het laatste synoptische evangelie en wordt gevolgd door het evangelie van Johannes dat niet tot de synoptische evangeliën behoort. Zoals al eerder opgemerkt zou het gepaster zijn als dit evangelie werd gevolgd door het tweede deel van het Lucaanse dubbelwerk: het boek Handelingen van de apostelen.

Structuur en belangrijke passages

Het evangelie volgens Lucas opent met een begroeting aan het adres van een zekere Teofilus (Lc 1:1-4); het boek Handelingen is aan dezelfde persoon gericht. In het eerste deel behandelt de schrijver de geboorte en jeugd van zowel Johannes (de Doper) als Jezus, de ontmoeting tussen Maria en Elizabeth, de ontmoeting tussen Jezus en de rabbi's in de tempel, het optreden van Johannes op de oever van de Jordaan, de doop van Jezus en de ontvangst van de Heilige Geest en de beproeving in de woestijn door de duivel. Samenvattend kan dit eerste gedeelte worden aangeduid als hetgeen gebeurde voor het openbare optreden van Jezus.
 
Het tweede deel van het evangelie volgens Lucas behandelt het openbare optreden van Jezus in de joodse landstreek met uitzondering van Jeruzalem (Lc 4:14-9:50). Jezus trekt rond om te onderwijzen en wonderen te verrichten. In dit tweede deel geneest Hij zieken in Kafernaüm, kiest Hij zijn twaalf apostelen, verdrijft Hij van demonen in het land van de Gerasenen, zendt Hij de twaalf om zieken te genezen en duivels uit te drijven, verricht Hij het wonder van vijf broden en twee vissen en wekt Hij een meisje op uit de dood.
 
Een derde deel van het evangelie volgens Lucas wordt gevormd door de gebeurtenissen onderweg naar Jeruzalem (Lc 9:51-19:27). Jezus zendt tweeënzeventig 'anderen' voor zich uit als 'lammeren onder de wolven' (Lc 10:3) om zieken te genezen en duivels uit te drijven. Verder geeft Hij een aantal redevoeringen, gaat Hij in gesprek met wet- en schriftgeleerden, leert Hij zijn leerlingen bidden, geneest Hij zieken (onder andere op de sabbat) en verhaalt Hij een aantal parabelen en gelijkenissen.
 
Het vierde en laatste deel van het Lucaanse evangelie bericht over de gebeurtenissen in Jeruzalem (Lc 19:28-24:53). Jezus geeft onderricht in de tempel, Hij neemt deel aan het laatste avondmaal met de twaalf apostelen, Hij bidt tot God op de Olijfberg, Hij wordt verraden door Judas, geloochend door Petrus en voor de raad van oudsten gevoerd, Hij verschijnt voor Pilatus en Herodes en wordt ter dood veroordeeld, Hij draagt een kruis naar Golgotha en sterft aldaar, Zijn lichaam wordt door Jozef van Arimatea in een tombe gelegd maar toen de vrouwen Zijn lichaam wilde balsemen was het verdwenen. Het evangelie volgens Lucas sluit af met de verschijning van Jezus aan de elf overgebleven apostelen en Zijn hemelvaart.


Bron: Tilburg School of Catholic Theology