De Bijbelboeken 1 en 2 Makkabeeën behoren tot de zogenaamde deuterocanonieke of apocriefe boeken. Het zijn geen protocanonieke boeken (dit wil zeggen: ze behoren niet tot de eerste of oorspronkelijke canon) omdat de boeken wel zijn opgenomen in de Septuagint, de Griekse vertaling van het Oude Testament, maar niet in de Hebreeuwse bijbel of Tanakh. In de katholiek en orthodox christelijke tradities behoren de boeken tot de tweede canon (vandaar deuterocanoniek; deutero- betekent tweede in het Latijn) maar in de Protestantse traditie vallen de geschriften buiten de canon en worden derhalve aangeduid als apocrief (dit betekent letterlijk ‘verborgen’).
Inhoudelijk verhalen de boeken 1 en 2 Makkabeeën over een joodse opstand tegen de Seleuciden die van 175 tot 134 voor Christus plaatsvond in Judea. Leider van die opstand zijn Simon Maccabeus en diens broers, naar wie de boeken vernoemd zijn. Terwijl 1 Makkabeeën oorspronkelijk in het Hebreeuws is geschreven, is 2 Makkabeeën direct in het Grieks geschreven. Beide geschriften zijn thans nog slechts in de Griekse vertaling uit de Septuaginta bekend. Hoewel de boeken 1 en 2 Makkabeeën tot de christelijke deuterocanonieke geschriften behoren zijn ze in het hedendaagse Jodendom niet van religieus, maar slechts van historisch belang.
In 336 voor Christus werd koning Philippus II van Macedonië omgebracht door de kapitein van zijn lijfwacht, waarop zijn zoon, Alexander III, werd uitverkoren als nieuwe leider van Macedonië. Alexander, vanwege zijn daden tegenwoordig bekend als ‘de Grote’, begon aan een serie veroveringen die uiteindelijk een enorm rijk tot gevolg hadden. In het oosten reikte het tot de Indusvallei waar de Hellenistische cultuur in aanraking kwam met het Boeddhistische gedachtegoed. De Macedonische veroveraar stierf echter jong, op tweeëndertigjarige leeftijd, waarop zijn vertrouwelingen zijn rijk onderling verdeelden. Na veel onderling conflict ontstond een viertal territoria: Macedonië en centraal Griekenland onder de Antigoniden, Eypte onder de Ptolemaeën, Syrië en Mesopotamië onder de Seleuciden en tenslotte Anatolië onder de Attaliden.
In eerste instantie werd Jeruzalem na de dood van Alexander de Grote geregeerd door de Ptolemaeën vanuit Alexandrië in Egypte. Echter, in 198 voor Christus werd de stad veroverd door Antiochus III (die net als zijn vroegere heer ‘de Grote’ werd genoemd) en ingelijfd in het Seleucidenrijk. Van Antiochus III staat geschreven dat hij een milde houding ten opzichte van de joden aannam en dat hij tweeduizend joodse families vanuit Babylonië verhuisde naar de regio’s Lydië en Frygië. Echter, zijn zoon en opvolger Antiochus IV Epifanes, die reeds op elfjarige leeftijd door zijn vader tot koning werd verheven (in eerste instantie naast zijn vader), verbrak de goede relaties met het joodse volk. Hij verwijderde vele kostbaarheden uit de tempel van Salomo om zijn militaire campagnes te financieren en hij probeerde om joodse religieuze rituelen en gebruiken te onderdrukken. Dit leidde uiteindelijk tot een joodse opstand die duurde van 175 tot 164 voor Christus.
De boeken 1 en 2 Makkabeeën zijn vernoemd naar Judas Maccabeus, de derde zoon van Mattathias, de leider van een joodse opstand tegen de Seleuciden. De bijnaam ‘Maccabeus’ betekent waarschijnlijk ‘hamer’ en duidt op de kracht van Judas’ aanvallen. De bijnaam werd door associatie ook toepasbaar op Judas’ broers Simon en Jonathan, en op Simons zoon Johannes Hyrcanus. In de Editio Vulgata, de Latijnse vertaling van de bijbel die in de vierde eeuw na Christus grotendeels door Hiëronymus tot stand kwam, worden de boeken aangeduid als I en II Machabaeorum.
De schrijver van het eerste boek Makkabeeën was waarschijnlijk een joodse intellectueel uit Jeruzalem, die het boek rond 100 voor Christus in het Hebreeuws op schrift stelde. Tegenwoordig is slechts de Griekse vertaling, die door Hellenistische joden in de diaspora is vervaardigd, bekend.
Het tweede boek Makkabeeën is met zekerheid niet afkomstig van dezelfde auteur. In het boek zelf wordt vermeld dat het werk een samenvatting is van een vijftal geschriften van een zekere Jason van Cyrene (2 Mak 2:23). Wel is met zekerheid te zeggen dat het geschrift oorspronkelijk in het Grieks is geschreven. Indien het schrijven van de ‘feestbrief van het 188e jaar’ (2 Mak 1:1-9) samenvalt met het verzamelen van de geschriften van Jason, dan is het boek 2 Makkabeeën ontstaan in het jaar 124 voor Christus.
Zoals hierboven vermeld maken de boeken 1 en 2 Makkabeeën geen deel uit van de joodse canon. De twee geschriften zijn echter wel opgenomen in de Septuaginta, de Griekse vertaling van de Hebreeuwse bijbel. Hierin is tevens het boek 3 Makkabeeën opgenomen, dat alleen voor de Oosters Orthodoxe Kerk als canoniek geldt, en is het boek 4 Makkabeeën, dat alleen binnen de Georgisch Orthodoxe Kerk canonieke status verdient, als appendix aanwezig.
In de Editio Vulgata, de Latijnse vertaling van de bijbel die grotendeels door Hiëronymus in de 4e eeuw na Christus werd samengesteld, sluiten de boeken 1 en 2 Makkabeeën het Oude Testament af. In de moderne Willibrordvertaling (1995) volgen de boeken Makkabeeën de deuterocanonieke boeken Tobit, Judit en Ester, en worden zij gevolgd door de wijsheidgeschriften, beginnend met het Bijbelboek Job.
Het eerste boek Makkabeeën bestaat uit drie delen, voorzien van een inleiding. De inleiding beschrijft de gebeurtenissen tot en met de dood van Mattathias (1 Mak 1-2). Hierna wordt aan elk van de drie broers een deel gewijd: Judas (1 Mak 3-9:22), Jonathan (1 Mak 9:23-12) en Simon (1 Mak 13-16). Het is Judas Maccabeus die, na het verslaan van verscheidene vijandelijke veldheren, Jeruzalem terugveroverd op de Seleuciden en de eredienst in de tempel herstelt. Het eerste deel eindigt wanneer Judas verslagen wordt door de manschappen van koning Demetrius. Hierop neemt zijn broer Jonathan het leiderschap op zich. Het tweede deel van het boek verhaalt over zijn betrekkingen met de koningen Demetrius en Alexander Epifanes, en over het uiteindelijke bedrog van Tryfon, een oude aanhanger van koning Demetrius die zich uiteindelijk op sluwe wijze tot koning weet te laten kronen, die Jonathan gijzelt en later ombrengt, ondanks dat er een losgeld voor hem is betaald. Het derde en laatste deel handelt over Simon en zijn betrekkingen met koningen Demetrius II en Antiochus VII, de Romeinen en Spartanen, en eindigt met de dood van Simon door toedoen van Ptolemeüs, zoon van Abubus.
Het boek 2 Makkabeeën kent twee delen voorzien van een inleiding. Deze inleiding bestaat uit een ‘feestbrief van het 188e jaar’ (2 Mak 1:1-9), geschreven door de joden uit Jeruzalem en gericht aan de joodse inwoners van Egypte, een ‘feestbrief van het 148e jaar’ (2 Mak 1:10-36), geschreven door de joden uit Jeruzalem en gericht aan Aristobulus, de leraar van koning Ptolemeüs van Egypte, een overzicht van wat er zoal in het geschrift te lezen valt (2 Mak 2:1-18) en een voorwoord van de schrijver (2 Mak 2:19-32). Daarna volgen twee delen: in het eerste deel (2 Mak 3-4:6) wordt verhaalt over de Jodenvervolging onder Seleukus IV en Antiochus IV. Het tweede deel (2 Mak 4:7-15:39) handelt over het verzet door Judas Maccabeus en vertoont overeenkomsten met het relaas in het eerste deel van het boek 1 Makkabeeën.
Zoals hierboven vermeld bestaan er, behalve de eerste twee boeken Makkabeeën, nog meer geschriften die onder de titel ‘Makkabeeën’ bekend staan. Het boek 3 Makkabeeën is onderdeel van de Oosters Orthodoxe canon en handelt over de Jodenvervolgingen onder koning Ptolemaeus IV Philopator. Het werd oorspronkelijk in het Grieks geschreven in de eerste eeuw voor Christus en is afkomstig uit Alexandrië in Egypte. Het kreeg de titel 3 Makkabeeën niet vanwege de inhoud, maar vanwege literaire overeenkomsten en gelijkenissen met de boeken 1 en 2 Makkabeeën.
Het vierde boek Makkabeeën heeft slechts canonieke status binnen de Georgisch Orthodoxe Kerk. Hoewel het als appendix werd opgenomen in de Septuaginta, is het nooit opgenomen geweest in de Edition Vulgata of de moderne vertalingen die op de Vulgaatvertaling gebaseerd zijn. Het is een homilie van filosofische aard, waarin stellingen worden geïllustreerd door middel van voorbeelden genomen uit het geschrift 2 Makkabeeën. Het geschrift is in de eerste eeuw voor Christus, of in de eerste eeuw na Christus, tot stand gekomen.
Er zijn nog vier geschriften die onder de titel ‘Makkabeeën’ bekend zijn: 5 Makkabeeën is een Arabisch werk van geschiedkundige aard. Het zesde boek Makkabeeën is een gedicht geschreven in het Syrisch, mogelijk teruggaand op eenzelfde bron als 4 Makkabeeën. Het geschrift 7 Makkabeeën, eveneens in het Syrisch geschreven, omvat een verzameling toespraken van Judas Maccabeus, diens broers en moeder. Het achtste boek Makkabeeën tenslotte, werd geschreven in het Grieks en bestaat uit een geschiedschrijving gebaseerd op Seleucidische bronnen. Geen van deze geschriften geniet canonieke status in enige christelijke traditie.
