Het Bijbelboek Ezra vormt een literaire eenheid met het boek Nehemia. De boeken vormden van oudsher een eenheid en slechts sinds de totstandkoming van de Septuagint, de Griekse vertaling van het Oude Testament, bestaat de indeling in twee Bijbelboeken zoals die in de christelijke canon gebruikelijk is. Ook de inhoud van het boek Ezra sluit nauw aan bij die van het boek Nehemia. Het verhaalt over de terugkeer van ballingen uit Babylon in Juda en Jeruzalem, en de heropbouw van de tempel van Jeruzalem. Evenals in Nehemia vinden we in Ezra lijsten van namen van ballingen die in Juda en Jeruzalem terugkeren. Pas vanaf hoofdstuk zeven handelt het boek Ezra over de schriftgeleerde die het boek zijn naam gaf. De laatste vier hoofdstukken handelen over de terugkeer van Ezra in Jeruzalem, de ballingen die hem vergezelden, details over de reis, en ten slotte over het probleem van gemengde huwelijken dat in het boek Nehemia ook wordt aangesneden.
Naamgeving
Het Bijbelboek Ezra is vernoemd naar de schriftgeleerde die in het verhaal door koning Artachsasta van Perzië naar Jeruzalem wordt gezonden. Het boek vormt een literaire eenheid met het Bijbelboek Nehemia, en van oorsprong was dit dan ook een enkel geschrift. In de Septuagint, de Griekse vertaling van het Oude Testament, wordt het geschrift Ezra-Nehemia aangeduid als Esdras β, en volgt het op Esdras α, dat in de christelijke traditie wel III Ezra wordt genoemd; een apocrief boek. Er bestaat ook nog een geschrift dat wordt aangeduid als IV Ezra, en ook als apocrief wordt bestempeld. Dit expertdossier handelt uitsluitend over het canonieke Bijbelboek Ezra. Voor de inhoud van het Bijbelboek Nehemia kan het betreffende dossier ingezien worden. Voor een behandeling van III en IV Ezra wordt verwezen naar standaard online encyclopedieën.
Auteurschap en datering
Zoals bij de meeste boeken van het Oude Testament kan over het auteurschap van Nehemia vrij weinig met zekerheid gezegd worden. Ook hier kan slechts verwezen worden naar tradities van vermeend auteurschap. In het geval van het boek Nehemia zijn er twee van dergelijke tradities: de ene schrijft de compositie van de literaire eenheid Ezra-Nehemia toe aan Ezra, de andere is van mening dat Nehemia de auteur van beide werken is. Er is tot op heden geen bewijs gevonden dat definitief uitsluitsel geeft. Opmerkelijk is wel dat de boeken voor de tweedeling door Origenes onder de naam van Ezra bekend stonden, wat het auteurschap van Ezra misschien nét iets aannemelijker maakt. In de negentiende en twintigste eeuw was gebruikelijk om ook de Bijbelboeken I en II Kronieken aan dezelfde auteur toe te schrijven.
Het boek is waarschijnlijk in de vierde eeuw voor Christus samengesteld uit oudere bronnen en tradities, waaronder de zogenaamde Ezra Memorial en Nehemiah Memorial, lijsten en volkstellingen. Aangezien Nehemia’s eerste optreden in Jeruzalem heeft plaatsgevonden tussen 445 en 433 voor Christus, kan de Nehemia Memorial niet eerder dan de vijfde eeuw voor Christus op schrift zijn gesteld.
Plaats binnen het Oude Testament
Het Bijbelboek Ezra behoort (net als het boek Nehemia) tot de zogenaamde ketuvim of ‘geschriften’. Tot dezelfde verzameling behoren ook de poëtische boeken Psalmen, Spreuken en Job, de hamesh megillot of ‘vijf rollen’, bestaande uit Hooglied, Ruth, Klaagliederen, Prediker en Ester, de boeken I en II Kronieken (die zoals hierboven vermeld nog wel eens aan dezelfde auteur als die van Ezra en Nehemia worden toegeschreven) en het boek Daniël, dat behoort tot het literaire genre van de openbaringsliteratuur. Binnen de joodse traditie bevindt de literaire eenheid Ezra-Nehemia zich bijna aan het einde van de Tenach; het wordt voorafgegaan door het boek Daniël en wordt nog slechts gevolgd door het boek Kronieken.
Opvallend genoeg neemt het boek Ezra in de christelijke canon een heel ander plaats binnen het Oude Testament in. De boeken I en II Kronieken gaan vooraf aan het boek Ezra, in plaats van op Nehemia te volgen, en het drietal geschriften vormt niet het einde van het Oude Testament, maar staat na de Torah en de vroege profeten, vrij aan het begin. Het boek Nehemia komt in de volgorde van de christelijke canon na het boek van Ezra (wat gezien de literaire eenheid geen verrassing mag heten). Het boek Daniël gaat vooraf aan de ‘kleine profeten’, waarmee het Oude Testament in de christelijke traditie wordt afgesloten.
Structuur en verhaalelementen
| 1 | Edict van Cyrus |
| 2 | Lijst van terugkeerders onder Zerubbabel |
| 3 | Altaar herbouwd, fundamenten voor de tempel gelegd |
| 4 | Herbouw tempel verhinderd, mislukte poging tot herbouw van de stadsmuren |
| 5 | Herbouw tempel weer ter hand genomen |
| 6 | Voltooiing en inwijdingsfeest van de tempel |
| 7 | Ezra krijgt toestemming om naar Jeruzalem te gaan, voorbereidingen |
| 8 | Ezra's reis |
| 9 | Ontzetting over gemengde huwelijken, schuldbelijdenis |
| 10 | Bijeenkomst van het volk, eed om vreemde vrouwen en kinderen weg te sturen, onderzoek naar de situatie en lijst van gemengde huwelijken |
[Bovenstaande karakterisatie van hoofdstukken is afkomstig uit Jan-Wim Wesselius, 'Ezra en Nehemia', in: Jan Fokkelman, Wim Weren (red.), De Bijbel Literair: Opbouw en gedachtegang van de bijbelse geschriften en hun onderlinge relaties, Zoetermeer/Kapellen 2005, 425-435.]
Inhoudelijk is de tekst van het Bijbelboek Ezra in drieën te delen. Het eerste deel, bestaande uit de hoofdstukken 1 tot en met 6, bevat een decreet van de Perzische Koning Kores, een lijst met namen van de ballingen die terugkeerden naar Juda en Jeruzalem, en het verhaal van de wederopbouw van de tempel in Jeruzalem. Dit alles gebeurde onder het toeziend oog van Zerubbabel, de zoon van Sealtiël. In het vierde hoofdstuk wordt verhaald over de tegenwerking die Zerubbabel ervaart van 'de vijanden van Juda en Benjamin' (Ez 4:1). Verder is er in dit hoofdstuk een briefwisseling met koning Artachsasta opgenomen. In het vijfde hoofdstuk wordt melding gemaakt van het optreden van de profeten Haggai en Zacharia. Daarnaast is er wederom een briefwisseling opgenomen, ditmaal tussen Tattenai en koning Darius. Het hoofdstuk eindigt met de inwijding van de tempel (Ez 6:15-18) en de viering van het paasfeest.
Het tweede deel vangt aan in hoofdstuk zeven en handelt over de reis van Ezra, een schriftgeleerde, naar Jeruzalem. Ezra kreeg van koning Artachsasta een brief mee, waarvan de inhoud verhaalt wordt in Ez 7:11-26. Hierop volgt een kort dankwoord van Ezra, waarin hij God bedankt dat Hij de koning (Artachsasta) heeft ingegeven dat de tempel herbouwd moest worden. Hoofdstuk acht vangt aan met een namenlijst zoals al eerder gezien in hoofdstuk 2. Hierin worden de namen gegeven van de familiehoofden die met Ezra mee naar Jeruzalem trokken. Hoofdstuk acht eindigt met een vijftal korte passages waarin verschillende gebeurtenissen tijdens de reis worden behandeld: het ontbreken van Levieten, de afkondiging van een vasten, het wegen van goud en zilver ten behoeve van de nieuwe tempel, de aankomst in Jeruzalem en de overhandiging van de brief van koning Artachsasta.
Het derde en laatste deel van het boek Ezra handelt over een specifiek probleem waar Ezra tegen optrad. Evenals in het Bijbelboek Nehemia wordt hier de praktijk van de gemengde huwelijken geproblematiseerd. Ezra reactie verraad hoe zwaar hij deze zonde inschat. Hij werpt zich huilend neer voor het huis van God en uit een jammerende klaagzang. In hoofdstuk tien wordt een oplossing gevonden: het volk besluit alle buitenlandse vrouwen, en alle kinderen die uit gemengde huwelijken zijn voortgekomen, weg te sturen. Er wordt een volksvergadering bijeen geroepen en het besluit wordt genomen. Hoofdstuk tien, en daarmee ook het boek Ezra, eindigt met een lijst van priesters die buitenlandse vrouwen hadden getrouwd.
Bron: Tilburg School of Catholic Theology
